درمان دارویی سایکوسوماتیک و راههای درمان بیماری روان تنی با دارو

احتمالاً برای همهی ما پیش آمده است که در دوران پرفشار زندگی، دچار سردردهای آزاردهنده یا مشکلات گوارشی شده باشیم. اینجاست که با مفهوم جالب و در عین حال پیچیدهای به نام اختلالات سایکوسوماتیک روبرو میشویم. در این اختلالات، فشارهای روانی و هیجانات ما به صورت مستقیم بر سلامت جسمیمان تأثیر میگذارند و منجر به بروز علائم جسمانی بدون وجود هرگونه علت زمینهای پاتولوژیک آشکار در اندامهای درگیر میشوند.
دکتر حمید افشار متخصص اعصاب و روان و روانکاو اصفهانی (از این لینک لیست کامل روانکاوهای اصفهان برای دریافت نوبت را ببینید) در حاشیه چهارمین گردهمایی بین المللی پزشکی روان تنی به خبرگزاری مهر گفت اختلالات سایکوسوماتیک مانند پلی میان ذهن و بدن عمل میکنند و نشان میدهند که این دو جزء جداییناپذیر از یک کل واحد به نام وجود انسان هستند. در اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک، بهدلیل درجهای که احساسات و سایر عوامل روانی، سیستم عصبی غیرارادی و غدد ترشح داخلی را فعال میکنند، دردهای جسمی با یک حالت عاطفی یا روانی همراه میشوند.
این صحبت دکتر افشار کاملا دقیق است. بهعنوان مثال، در حالت عصبانیت، فشار خون فرد بالا میرود و این موضوع افزایش نبض و تعداد تنفس را در پی دارد. هنگامی که علت بروز خشم از بین میرود، فرآیندهای فیزیولوژیکی تشدید شده نیز، فروکش میکنند. اگر فرد نتواند آشکارا پرخاشگری (خشم مزمن) خود را ابراز کند، وضعیت عاطفیاش بدون تغییر باقی میماند. اگرچه خشم در رفتار فرد، بهصورت آشکار دیده نمیشود، اما علائم فیزیولوژیکی مرتبط با حالت عصبانیت در او ادامه مییابد. با گذشت زمان، چنین فردی از اختلال عملکرد فیزیولوژیکی آگاه میشود. اغلب اوقات فرد متوجه نشانهها و دردهای جسمی خود میشود، اما احساساتی را که این نشانهها را برمیانگیزد، انکار میکند یا از آنها بیخبر است. دکتر امرالله ابراهیمی دانشیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در همین ارتباط به خبرگزاری مهر گفت: «بیماریهای سایکوسوماتیک (روان تنی) به آن دسته از بیماریها گفته میشود که از استرس و عوامل روحی ناشی شود و علائم آن در جسم ظاهر شود».
راههای درمان بیماری روان تنی و نشانههای بروز سایکوسوماتیک
برای درک بهتر ماهیت اختلالات سایکوسوماتیک، لازم است نگاهی به ارتباطات پیچیدهی درونی بدن انسان بیاندازیم. دانشمندان امروزه مفهوم محور روده-مغز-تن را مطرح میکنند که بر اساس آن، دستگاه گوارش، سیستم عصبی مرکزی و سیستم ایمنی بدن در یک ارتباط دوطرفه دائمی قرار دارند. باکتریهای ساکن در روده نقش مهمی در این ارتباط ایفا میکنند و از طریق ترشح مواد شیمیایی خاص، بر عملکرد سیستم عصبی مرکزی و ترشح هورمونهای استرس تأثیر میگذارند. برعکس، استرسهای مزمن نیز میتوانند بر تعادل باکتریهای روده و در نتیجه، بر سلامت گوارشی فرد تأثیر منفی بگذارند.
علاوه بر محور روده-مغز-تن، هورمونهای استرس مانند کورتیزول و آدرنالین نیز نقش کلیدی در بروز علائم سایکوسوماتیک ایفا میکنند. در شرایط استرسزا، بدن این هورمونها را ترشح میکند که منجر به افزایش ضربان قلب، فشار خون، قند خون و برانگیختگی سیستم عصبی سمپاتیک میشود. این تغییرات فیزیولوژیکی در طولانی مدت میتوانند بر عملکرد طبیعی ارگانهای مختلف بدن تأثیر بگذارند و زمینهساز بروز علائم گوارشی، اختلالات خواب، سردردهای تنشی و حتی تشدید بیماریهای زمینهای مانند فشار خون بالا یا دیابت شوند.
طبق آمار منتشر شده از مراکز درمانی استان اصفهان، پرایج رتین درمانهای مرتبط با روان تنی، شامل روان درمانی، روانکاوی، درمان شناختی رفتاری (CBT)، روان درمانی گروهی، درمان تشنج الکتریکی (ECT)، هیپنوتیزم درمانی، طب سوزنی، دارو درمانی، فیزیوتراپی روان تنی، یوگا، هنر درمانی، استئوپاتی و ایجاد تغییر در سبک زندگی هستند.
سیستم پیچیده دیگری که در ارتباط با اختلالات سایکوسوماتیک مطرح میشود، سیستم انتقال دهندههای عصبی است. این مولکولهای شیمیایی، پیامرسانان اصلی در شبکهی ارتباطی سلولهای عصبی به شمار میروند. عدم تعادل در سطوح انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین، دوپامین و نوراپینفرین میتواند بر ادراک درد، تنظیم خلق و خو، الگوهای خواب و عملکرد دستگاه گوارش تأثیر بگذارد. برای مثال، کاهش سطح سروتونین با افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب مرتبط است و میتواند زمینهساز بروز علائم گوارشی مانند سندرم رودهی تحریکپذیر شود.
نشانههای اختلالات روان تنی
نشانههای اختلالات روان تنی ناشی از استرس، شامل فشار خون بالا، بیماریهای تنفسی، اختلالات گوارشی، میگرن و سردردهای تنشی، درد لگن، اختلال عملکرد جنسی، درماتیت و زخم میشود. خستگی و بیخوابی نیز ممکن است برای افراد مستعد رخ دهد. بسیاری از بیمارانی که تحت تاثیر اختلال روان تنی قرار میگیرند، به ترکیبی از درمان شناختی رفتاری، بهویژه مدیتیشن، ذهن آگاهی و دارو درمانی پاسخ میدهند. در موارد کمتر شدید، بیماران میتوانند یاد بگیرند که استرس را بدون دارو مدیریت کنند.
درمان دارویی سایکوسوماتیک: برای درمان روان تنی چه دارویی بخوریم؟
درمان دارویی سایکوسوماتیک شامل آمی تریپتیلین، ونلافاکسین، سرترالین، اسیتالوپرام، فلوکستین، دولوکستین، ایمی پرامین، سیتالوپرام، میلناسیپران، فلووکسامین، پاروکستین و دسوونلافاکسین است. با مصرف این داروها سایکوسوماتیک معده نیز درمان میشود. در حقیقت، اختلالات گوارشی از انواع بیماریهای روان تنی است که با مصرف دارو درمان میشود.
هشدار! این داروها صرفا جهت آشنایی و معرفی داروهای رایج معرفی شده اند و بدون معاینه دقیق نمیتوان آنها را مصرف کرد! به جای خوددرمانی با داروهای ناشناخته برای شما، پیشنهاد میکنیم به متخصص مراجعه کنید. تشخیص و درمان بیماریهای سایکوسوماتیک مستلزم همکاری و تبادل نظر میان متخصصین مختلف در حوزهی پزشکی و روانشناسی است.
آمی تریپتیلین
آمی تریپتیلین یک داروی ضدافسردگی 3 حلقهای است که برای درمان علائم افسردگی (مورد تایید FDA) استفاده میشود. این دارو برای درمان بیخوابی، پیشگیری از میگرن، ADHD، اختلالات خوردن، اختلال دوقطبی، اضطراب، اختلالات روانپریشی و برخی از انواع درد تولید شده است. این دارو، خلقوخو را تنظیم میکند.
ونلافاکسین
ونلافاکسین در بزرگسالان برای درمان اختلال افسردگی اساسی استفاده میشود. همچنین این دارو برای درمان اختلال اضطراب فراگیر، نگرانی بیش از حد، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال هراس تجویز میشود.
سرترالین
سرترالین دارویی است که برای افسردگی، اختلالات هراس، اختلال وسواس فکری-اجباری، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال استرس پساز سانحه (PTSD) و اختلال نارسایی پیشاز قاعدگی (PMDD) استفاده میشود.
این دارو با متعادل کردن سروتونین که یک پیامرسان شیمیایی طبیعی است و بر خلقوخو و احساسات تاثیر میگذارد، منجر به درمان مراجعهکننده میشود. سرترالین یک مهارکننده است که با جلوگیری از جذب سروتونین، سطح آن بین نورونها را افزایش میدهد.
اسیتالوپرام
اسیتالوپرام یک داروی ضدافسردگی متعلق به گروهی از داروها به نام مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین است. این دارو بر مواد شیمیایی در مغز اثر میگذارد. اسیتالوپرام برای درمان اختلال افسردگی اساسی در بزرگسالان و نوجوانان حداقل 12 سال استفاده میشود.
فلوکستین
فلوکستین یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین ضدافسردگی است. فلوکستین جذب سروتونین توسط سلولهای عصبی را مهار میکند و به افراد مبتلا به افسردگی، هراس، اضطراب یا علائم وسواس کمک میکند. فلوکستین یک داروی نسخهای است که برای درمان اختلال افسردگی اساسی، پرخوری عصبی، اختلال وسواس فکری-اجباری، اختلال هراس و اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD) استفاده میشود.
دولوکستین
دولوکستین یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین ضدافسردگی (SSNRI) است. این دارو بر مواد شیمیایی در مغز تاثیر میگذارد که ممکن است در افراد مبتلا به افسردگی، موجب عدم تعادل شود. دولوکستین برای درمان اختلال افسردگی اساسی در بزرگسالان استفاده میشود. همچنین برای درمان اختلال اضطراب عمومی در بزرگسالان و کودکان حداقل 7 سال کاربرد دارد.
ایمی پرامین
ایمی پرامین یک داروی ضدافسردگی 3 حلقهای دیگر است که برای درمان علائم افسردگی تجویز میشود. ایمی پرامین گاهی اوقات برای درمان شب ادراری در کودکان 6 سال و بالاتر کاربرد دارد.
سیتالوپرام
سیتالوپرام نیز برای درمان اختلال افسردگی اساسی (MDD) استفاده میشود. سیتالوپرام به دستهای از داروهای ضد افسردگی به نام مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) تعلق دارد. این ماده با افزایش میزان سروتونین که یک ماده طبیعی در مغز است، به حفظ تعادل ذهنی کمک میکند.
میلناسیپران
Milnacipran برای درمان دردهای مزمن ناشی از فیبرومیالژیا (همان درد مزمنی که در عضلات و مفاصل حل میشود) مورد استفاده قرار میگیرد.
فلووکسامین
فلووکسامین یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) است. فلووکسامین برای درمان علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD) در بزرگسالان و کودکان حداقل 8 سال استفاده میشود.
پاروکستین
پاروکستین یک داروی ضدافسردگی است که به گروهی از داروها به نام مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) تعلق دارد. پاروکستین روی مواد شیمیایی در مغز اثر میگذارد. این دارو برای درمان افسردگی، ازجمله اختلال افسردگی اساسی استفاده میشود.
دسوونلافاکسین
دسوونلافاکسین یک مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRI) ضد افسردگی است. دسوونلافاکسین نیز برای درمان اختلال افسردگی اساسی، توسط روانپزشکها تجویز میشود.
آمار روان تنی در استان اصفهان
متأسفانه، آمار ابتلا به بیماریهای سایکوسوماتیک در ایران، به ویژه در کلانشهرها، رو به افزایش است. بر اساس پژوهشی که توسط دکتر احمد چیتساز، فلوشیپ اختلالات حرکتی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شده است، شیوع این اختلالات در استان اصفهان در حدود 20 درصد از جمعیت بزرگسال برآورد شده است. این آمار نگرانکننده، لزوم توجه جدیتر به سلامت روان و ترویج رویکردهای پیشگیری و درمان مؤثر را گوشزد میکند.
به گفته دکتر احمد چیت ساز، محقق و پژوهشگر علوم پزشکی در حوزه سایکوسوماتیک در اصفهان، پژوهشهای صورت گرفته نشان داد سرگیجه علامتی از بیماریهای روان تنی در افراد است.
عوامل متعددی در افزایش این آمار نقش دارند. از یک سو، استرسهای مزمن ناشی از عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند مشکلات شغلی، مسائل مالی و دغدغههای معیشتی، زمینهی بروز علائم سایکوسوماتیک را فراهم میآورند. از سوی دیگر، سبک زندگی ناسالم که با کمتحرکی، تغذیهی نامناسب و خواب ناکافی همراه است، میتواند حساسیت بدن در برابر استرس را افزایش دهد و به تظاهر علائم سایکوسوماتیک دامن بزند.
آماری که در سال 1396 منتشر شد، خبر از ابتلای کودکان و نوجوانان 6 تا 18 سال استان اصفهان میداد که نتیجه آزمایش اختلالهای روان پزشکی در آنها مثبت بود. برای اجرای این آزمایش، روانشناسهای بالینی و آموزش دیده به خانه کودکان و نوجوانها رفتند و در مورد اختلالهای خلقی و اسکیزوفرنیا آنها جویا شدند. در نتیجه تحقیق مشخص شد تعداد پسرهایی که به سایکوسوماتیک مبتلا بودند، بیشتر از دختران است. همچنین در سال 1396، 8.4درصد از نوجوانهای اصفهانی که در بازه سنی 10 الی 14 سال قرار داشتند، به سایکوسوماتیک مبتلا بودند. این آماری بود که ازطریق نرمافزار SPSS اجرا شد و در اختیار افراد متخصص قرار گرفت تا فرآیند پیشگیری از شیوع این بیماری، آغاز شود.
اختلالات سایکوسوماتیک در DSM-5
سیستم طبقهبندی تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانشناسی آمریکا منتشر میشود، معیارهای تشخیصی برای انواع مختلف اختلالات روانی را ارائه میدهد. در ویرایش پنجم این راهنما، دستهای مجزا برای اختلالات سایکوسوماتیک در نظر گرفته نشده است. با این حال، برخی از اختلالات مرتبط با این حوزه در بخشهای مختلف DSM-5 طبقهبندی شدهاند.
یکی از اختلالات مرتبط، اختلال اتصال ذهن و بدن است. بر اساس معیارهای DSM-5، برای تشخیص این اختلال، فرد باید حداقل به مدت 6 ماه، یک یا چند علامت جسمانی را به طور مداوم تجربه کند و افکار و احساسات شدید و نامتناسبی در رابطه با سلامت جسمانی خود داشته باشد. این افکار و احساسات میتوانند شامل ترس مفرط از ابتلا به بیماریهای جدی، مشغولیت ذهنی دائمی با علائم جسمانی و رفتارهای مرتبط با سلامت مانند مراجعه مکرر به پزشک و انجام آزمایشهای تشخیصی غیرضروری باشند.
اختلال دیگری که در ارتباط با بیماریهای سایکوسوماتیک مطرح میشود، اختلال درد مزمن است. این اختلال زمانی تشخیص داده میشود که فرد به مدت حداقل 3 ماه، دچار درد مزمن (حداقل به مدت 3 روز در هفته) باشد و تأثیر قابل توجهی بر عملکردهای اجتماعی، شغلی و کیفیت کلی زندگی وی داشته باشد. در این اختلال، عوامل روانشناختی مانند استرس، اضطراب و افسردگی میتوانند در شدت و تداوم درد نقش داشته باشند.
برای درمان به چه دکتری مراجعه کنیم
برای درمان اختلالات روان تنی در dsm 5 میتوان به 3 متخصص مختلف تحت عناوین پزشک روان تنی، روانکاو و روانپزشک مراجعه کرد. انتخاب هرکدام از متخصصها، بستگی به شرایط مراجعهکننده دارد. راه درمان این بیماری، مراجعه به پزشک روان تنی است. پزشکی روان تنی (PM) یک فوق تخصص درزمینه روانپزشکی بوده که بهتازگی مجوز دریافت کرده است. همچنین بهعنوان روانپزشکی مشاوره – ارتباط (C-L) شناخته میشود.
روانپزشکی C-L میتواند دانش، تمرین و آموزش در مورد رابطه بین بیماری روانی و جسمی ارائه دهد. این رشته با خدماتی مانند تشخیص، درمان و تحقیق در مورد بیماریها در این زمینه همراه است. ازاینرو روانپزشکی و سایر تخصصهای پزشکی را به هم متصل میکند تا پزشکان و روانپزشکان بتوانند در مورد چگونگی اجرای بهترین راهکار، جهت درمان بیماران روان تنی بحث کنند.
نقش روانکاو برای درمان مشکلات روان تنی
روانکاو متخصصی است که درمان بیماری روان تنی را تسهیل میکند. مراجعهکنندههایی که به افسردگی یا اختلال اضطراب مبتلا هستند، میتوانند در هر هفته و گذراندن 2 تا 5 جلسه، به خاطرات کودکی خود و ترسها غلبه کنند. مراجعه به بهترین روانکاو اصفهان، میتواند آمار افزایشی نوجوانهای مبتلا به سایکوسوماتیک را کاهش دهد.
نقش روانپزشک در درمان دارویی برای سایکوسوماتیک
مراجعهکنندههایی که با دارو بهبود مییابند، به روانپزشک مراجعه میکنند. این شیوه در حقیقت یک درمان حمایتی محسوب میشود که با روان درمانی و ECT همراه است. روانپزشک با تجویز داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب، میزان این 2 عارضه را در فرد کاهش میدهد. زمان درمان توسط مصرف دارو، بیشتر از چند هفته طول نمیکشد.
نقش متخصصین گوارش در درمان سایکوسوماتیک
در مواردی که علائم سایکوسوماتیک در دستگاه گوارش مانند درد معده، سوزش سر دل و یا سندرم رودهی تحریکپذیر تظاهر مییابند، مراجعه به متخصص گوارش ضروری است. این متخصصین با انجام معاینات تخصصی و بررسیهای پاراکلینیکی، به رد سایر احتمالات بیماریهای گوارشی ارگانیک مانند زخم معده و یا بیماری التهابی روده میپردازند. در صورتیکه منشأ علائم، سایکوسوماتیک تشخیص داده شود، متخصص گوارش ممکن است بیمار را به روانپزشک و یا روانشناس برای دریافت مشاورههای تخصصی ارجاع دهد.
نقش متخصصین قلب و عروق در درمان سایکوسوماتیک
تپش قلب، احساس درد یا فشار در قفسهی سینه و سرگیجه از جمله علائم شایع سایکوسوماتیک مرتبط با سیستم قلبی – عروقی هستند. متخصصین قلب و عروق با انجام نوار قلب ECG، تست ورزش و یا اکوکاردیوگرافی به بررسی عملکرد قلب و عروق پرداخته و در صورت اطمینان از ماهیت سایکوسوماتیک علائم، بیمار را برای دریافت رواندرمانی به متخصصین مربوطه ارجاع میدهند.
برای مطالب جذاب دنیای روانشناسی همیشه مارا دنبال کنید
دیدگاه شما